Dit vierluik is geschreven door één van onze fraude- en integriteitonderzoekers voor het platform van het Ondernemersbelang en is ook daar te lezen.
Vroeger dacht men in de psychologische wetenschap dat fraudeurs bepaalde uiterlijke kenmerken hadden zoals een lang gezicht, een hoge haarlijn en een smalle mond. Wanneer ik dit vergelijk met de gesprekken die ik bij Hoffmann met daadwerkelijke fraudeurs heb gevoerd, kan ik gelukkig concluderen dat het niet zo simpel is.
Kenmerken externe fraudeurs
Fraudeurs komen in alle vormen en maten en kunnen van binnen en buiten de organisatie komen. Wanneer ik de kenmerken van externe fraudeurs moet beschrijven zou dit variëren van jonge gasten op zolderkamers tot door de overheid gefinancierde Russische hackerscollectieven. De belangrijkste tip die ik hierover kan geven is dat u als ondernemer scherp bent op alles wat van buiten komt. Of het nou om leveranciersfacturen, telefoontjes of e-mailberichten gaat, check-check en dubbelcheck.
Statistieken interne fraudeurs
De interne fraudeurs hebben een groot voordeel ten opzichte van de externe fraudeurs. Ze hebben vaak uw vertrouwen. Gebaseerd op de statistieken van Hoffmann onderzoeken is de gemiddelde fraudeur een man van middelbare leeftijd, negen jaar werkzaam bij een organisatie en zeven jaar functionerend onder het middelmanagement. Nu niet iedereen die aan deze specificaties voldoet naar huis sturen, want hier zitten natuurlijk wat haken en ogen aan.
Allereerst is het gebaseerd op gemiddelden. De fraudeurs uit de onderzoeken die ik afgelopen jaar heb uitgevoerd waren opvallend vaak vrouwen uit de managementlaag onder de directie. Maar ook relatief veel jonge mannen met redelijk autonome functies zoals projectleider, die door de organisatie als ‘high-potentials’ werden gezien. Integriteitsonderzoeken richten zich daarentegen juist vaak op mannelijke bestuurders van 50plus. Niet bepaald het beeld uit de statistieken…
Hebberigheid
Daarnaast is het goed om te realiseren dat de statistieken zijn gebaseerd op de fraudeurs die ontdekt zijn. De slimste fraudeurs zullen wellicht nooit gepakt worden. Zelden maken wij mee in onderzoeken dat een fraudeur pas net begonnen is. Een eerste opzet van een fraude is vaak zo sluw dat deze wellicht nooit ontdekt was. Maar de kick van stiekem geld binnenhalen werkt soms verslavend. En het went erg snel om een goed gevulde portemonnee te hebben. Gevolg is dat veel fraudeurs een grotere portemonnee aanschaffen en deze ook proberen te vullen. Maar de opzet van het plan was nooit gericht op deze hoeveelheden, waardoor de hebberigheid van een fraudeur vaak een ontdekking van de fraude als gevolg heeft. Zelfs de fraudeurs die zijn begonnen uit emotionele redenen worden vaak hebberig. Wanneer de shortcut naar het hebben van voldoende geld eenmaal ontdekt is, zijn er weinig die daarna altijd op de (lange) normale route blijven.
Signalen
Moet je dan altijd wachten tot een fraude groot genoeg is om deze te ontdekken? Nee. We horen tijdens onderzoeken vaak dat er toch echt wel de nodige signalen waren. Maar omdat men niet verwachtte of wist dat het wel een signaal van fraude kon zijn, werd het niet opgepakt. Dit zijn soms enorm voor de hand liggende signalen en daarom is het vaak des te schrijnender dat er niet op tijd naar gehandeld is. Wat mij is opgevallen tijdens onderzoeken is dat de signalen bij oudere medewerkers die al wat langer in dienst zijn anders zijn dan de signalen die er waren bij de jonge medewerkers die fraude pleegden. En de signalen van leidinggevende fraudeurs waren ook opvallend anders. Belangrijke opmerking bij onderstaand overzicht is dat dit volledig is gebaseerd op mijn eigen ervaring en dus niet statistisch is onderbouwd.
Oudere medewerkers
- Opvallende gedragsverandering;
- Zonderde zich af van het team;
- Werkte alleen en wilde geen inmenging van anderen in werkzaamheden;
- Minder betrokkenheid bij activiteiten van de organisatie;
- Opvallende veranderingen in smaak, vaak duurder en luxer;
- Opvallende uiterlijke vertoningen (opeens verzorgd of erg onverzorgd zoals wallen).
Jongere medewerkers
- Werden door iedereen gezien als enthousiaste leuke collega;
- Vaak bestempeld als high-potential;
- Ging eerst goed om met hoge werkdruk, maar opeens minder;
- Keerden zich op een gegeven moment tegen leidinggevenden;
- Brutalere houding naar verloop van tijd;
- Erg luxe levensstijl voor jonge medewerker.
Leidinggevenden
- Vroegen medewerkers regelmatig om AO/IC procedures te overrulen;
- Duidelijke voorkeur voor bepaalde medewerkers (inner circle of trust);
- Onvoorspelbaar gedrag. Van begripvol naar keihard iemand afbranden;
- Duidelijke eigen agenda.
Meer weten of bespreken?
Wilt u meer signalen uit de praktijk ontdekken of wilt u meer weten over dit onderwerp? Kijkt u eens op onze website naar de whitepaper ‘Bedrijfsfraude herkennen’. Wilt u een situatie in uw eigen organisatie waar u bedenkingen bij heeft met ons bespreken? Neem gerust contact op. We adviseren u graag.
Dit artikel is deel 2 uit een vierluik over fraude. In het eerste artikel heb ik uitgelegd hoe breed het begrip fraude is, maar ook welke vormen we in de praktijk vaak tegenkomen. In het volgende, derde artikel zal ik beschrijven hoe u als ondernemer het beste kunt handelen wanneer u slachtoffer bent of lijkt te zijn van fraude. In het laatste. vierde artikel geef ik tips over wat u kunt doen om fraude binnen uw organisatie te voorkomen.
